EXCAVACIÓN ARQUEOLÓXICA NO CASTRO DA INSUA (BOEBRE-PONTEDEUME)

Entre o 10 de setembro e o 10 de outubro de 2011
Director da excavación: D. Fidel Méndez Fernández
Patrocinado pola Excma Deputación Provincial de A Coruña

PRIMEIRA CAMPAÑA ARQUEOLÓXICA DE ARDÓBRIGAO día 10 de setembro encomezamos a nosa primeira campaña arqueolóxica financiada en parte pola Deputación Provincial de A Coruña e dirixida polo arqueólogo Fidel Méndez Fernández, asíduo colaborador de Ardóbriga. Os traballos remataríanse nos primeiros días de outubro cuns resultados, en todos os aspectos, máis que satisfactorios. A iniciativa foi a culminación da primeira fase dun ambicioso proxecto de investigación que en Ardóbriga denominamos Proxecto Castro da Insua.
O castro da Insua ven sendo obxecto de pescudas por parte de membros de Ardóbriga mesmo antes de constituírmonos como asociación, e foi obxecto de varios foros no actualmente pechado portal www.celtiberia.net xa no ano 2006. Por outro lado, hai tempo que tiñamos noticia de certas lendas locais relacionadas coa existencia dunha igrexa e/ou un cemiterio no lugar ou na cercana illa Carboeira do que xa informamos noutro artigo deste blog. As lápidas aparecidas a principios dos 80 confirmaron a existencia dese cemiterio, e datos de enterramentos en exraña disposición radial achados na década anterior e que ben podían ser de época romana ratificaron o uso funerario do castro da península da Insua.
Faltaba confirmar a localización da primitiva igrexa parroquial de Boebre, xa que algunhas versións da lenda dos cainceiros situábana na illa e outras na península e os libros parroquiais existentes non aportaban información anterior a actual construída no século XVIII. Era preciso atopar os libros da igrexa antiga, pero estes non aparecían por ningures. Os investigadores de Ardóbriga entrevistáronse con cregos, indagaron por arquivos, consultaron a particulares e publicaron artigos en revistas describindo o tipo de documento que andabamos procurando por ver se alguén podía informarnos a prol do seu paradoiro. E por fin apareceron nun vello armario na veciña parroquia de Centroña, e con eles a confirmación da existencia dunha igrexa no lugar chamado coto da Insua que polo seu estado ruinoso e polas dificultades que supuña aos fegreses foille concedido o traslado á súa actual ubicación aló polo ano 1729.

A LENDA DOS CAINCEIROS DE BOEBRE

Mentres faciamos os traballos de recompilación da microtoponimia da parroquia de Santiago de Boebre, no concello de Pontedeume, tivemos ocasión de entrevistarnos con varias persoas de avanzada idade. Preguntados polo motivo do alcume de “cainceiros” para os habitantes da parroquia, estes contestaron coa narración dunha lenda local que, con lixeiras variantes segundo o narrador ven sendo como segue:
“Hai moitísimos anos a igrexa parroquial de Boebre non estaba onde está agora senón na illa que chaman Carboeira e o cemiterio en terra firme no lugar chamado coto da Insua. Como a Carboeira estaba daquela separada da terra por un estreito brazo de mar, cando os fegreses eran chamados para ires a misa tiñan que atravesalo e o facían a través dun pontón fabricado con caínzos. Por este motivo, e dende entón, aos de Boebre lles chaman cainceiros.”
En primeiro lugar, e para quen o descoñeza, un caínzo é un entrabado de paus entrelazados xeralmente de madeira de abeleira utilizado na Galicia tradicional nos laterais dos carros para soster a carga, ademais podía ter outros usos como paneis separadores de espazos nas palleiras ou nas cortes.
En segundo lugar, esta lenda ten un especial interese por diversas razóns como a antigüidade do relato, narrado por persoas de moi avanzada idade que afirman tela escoitado sendo nenos de boca dos seus avós. Por outro lado, unhas lápidas de granito aparecidas a principios dos anos 80 nunha finca situada no coto da Insua ao facer as obras de ancheamento do camiño semellan dar un risco de veracidade á narración. Ademais, é preciso lembrar que no coto da Insua hai un castro catalogado do que aínda é visible un parapeto de terra no istmo da península que forma o coto.
Cando nun mesmo lugar conflúen indicios tan diversos é moi posible que nel se agochen restos dun pasado especialmente significativos para as persoas que viviron ao seu carón e non menos para as que viven hoxendía.