EXISTIMOS!!!

EXISTIMOS!!! Esa é a sensación que temos dende Ardóbriga ao ver como últimamente se fala de nós, e en especial das nosas históricas reivindicacións, no xornal de maior tirada de Galicia: La Voz.

Efectivamente, despois de anos publicando notas informativas e reivindicativas en varios medios da comarca como os xornais La Opinión ou o Diario de Ferrol, e máis nalgunha emisora de radio non comercial, agora La Voz de Galicia comeza a reparar en nós e máis nas nosas actividades tras sete anos de ninguneo. 

Breamo, Castrelo e Vila romana de Centroña (Foto Prego)

O Premio de Investigación Concello de Pontedeume, recentemente gañado polo compañeiro ardóbrigo Antón Prego, tivo un insospeitado efecto mediático, fixo saír á luz (de La Voz) unha das nosas principais reclamacións: a declaración BIC do castro de Castrelo (Centroña/Perbes). Esta consecuencia é, non por insospeitada, menos desexada, xa que en declaracións publicadas do autor do traballo premiado, o obxectivo inicial do mesmo era a divulgación e a dotación de contido histórico e patrimonial ao conxunto arqueolóxico do Breamo (santuario pre-cristián, capela románica, castro de Castrelo e vila romana de Centroña), co fin de acadar o obxectivo de declaración BIC para o conxunto. No apartado final de conclusións daquel traballo incídese explícitamente nesa petición, engadíndose ademais a proposta de inclusión do mesmo no Parque Natural das Fragas do Eume, marco paisaxístico co que está histórica e culturalmente ligado.

Por outra banda, á falta dunha entrevista cos alcaldes de Pontedeume e Miño na que tratar o tema polo miúdo, a reacción de Bernardo Fernández (Pontedeume) está a ser receptiva para as nosas propostas que percibe como positivas e beneficiosas como activo turístico que complete a oferta tradicional eumesa.

XVIII PREMIO DE INVESTIGACIÓN CONCELLO DE PONTEDEUME

O pasado día 29 de setembro, día de San Miguel, foi dado a coñecer no Salón de plenos do Concello de Pontedeume o fallo do XVIII Premio de Investigación que leva o nome do mesmo concello.
Actuaba como presidenta do xurado encargado de elixir o traballo gañador a concelleira de Cultura Yolanda Vázquez, como secretario o bibliotecario e arquiveiro Alexandre Caínzos e como vocais os prestixosos investigadores X.M. González Reboredo, J.M. Cardesín e J.M. Yáñez.

Desta vez o traballo que resultou gañador foi o que levaba por título O santuario do Breamo. Retrato dunha montaña sagrada, realizado polo profesor Antón Prego Fernández.

Yolanda Vázquez, Antón Prego, Bernardo Fernández e Alexandre Caínzos. Foto Ríos.

O autor, socio fundador da asociación Ardóbriga, declarou que a orixe deste traballo está nas visitas guiadas a Breamo que realiza todos os anos cos alumnos de Antropoloxia de 1º de bacharelato do IES Breamo de Pontedeume e cos de 1º eso do CPI Castro Baxoi de Miño como actividade divulgadora de Ardóbriga. A procura de argumentos que ofrecesen aos rapaces e rapazas unha visión amplificada do conxunto arqueolóxico, superadora das lecturas tradicionais en clave histórico-artística da capela ou a meramente festeira das romarías, levou á compilación dun extenso material antropolóxico, etnográfico e de historia das relixións que fixo necesario un ordenamento que tivo como consecuencia final este traballo que será publicado no nº 23 da revista Cátedra no ano 2016.

Non é esta a primeira vez que este premio recae en membros da nosa asociación, lembremos a ilustres ardóbrigos como Carlos de Castro, Lucía Costas, Carola Macedo ou Juan Carlos Arias. Todos eles gañadores do premio de investigación Concello de Pontedeume e colaboradores activos coa protección, a divulgación e o coñecemento do patrimonio material e inmaterial, da cultura e da historia.

Dende Ardóbriga esperamos que este traballo valga como contribución á consecución dos nosos obxectivos, en especial co relativo á protección do patrimonio cultural local, e que tamén sirva de apoio á declaración BIC do conxunto Breamo-Castrelo-Vila romana de Centroña.

ferrol360.es
diariodeferrol.com
lavozdegalicia.es

REQUIEM POLO TEIXO DE PONTEDEUME

A semana pasada saltaba ás páxinas da prensa galega a noticia que daba por definitivamente morto o chamado Teixo de Pontedeume ou Teixo dos Tenreiro, por pertencer orixinariamente á finca A Fábrica que os herdeiros desta familia posúen no lugar de Esteiro.

Sorprendeunos en principio o súpeto interese amosado polos medios de comunicación polo que era a crónica dunha morte anunciada. Non facía falta ser experto en Botánica para percibir as evidentes sinais de agonía con que o teixo, catalogado como árbore senlleira, non deixaba de avisar do seu (inevitable?) destino. Así pois, a noticia foi realmente a certificación de defunción outorgada polos e especialistas da Estación Fitopatolóxica de Areeiro.

Dende Ardóbriga levamos anos denunciando a desidia e a neglixencia que presiden as políticas de conservación do patrimonio, tanto da Xunta como do Concello. Un desastre patrimonial de semellante envergadura non se produce dun día para outro e a perda irreparable dun ben catalogado como este non tería lugar sen a neglixencia das autoridades legalmente responsables da súa conservación. Por parte do Concello, as últimas eleccións locais puxeron ao anterior equipo de goberno (coñecedorda situación da árbore) no lugar que lle correspondía, pero veremos se a nova corporación cumpre coas súas obrigas ou se permite que continúe o esmorecemento do casco vello da vila de Pontedeume e o deterioro do seu patrimonio arqueolóxico, por de pronto tomou a iniciativa de solicitar o estudo que certificou a irreversible situación da árbore, e iso é loable. Pero a historia de Pontedeume está chea de desastres desta categoría, e na súas mans está a responsabilidade de deixar continuar esta desfeita ou de artellar políticas que poñan en valor o pouco que queda do patrimonio local.

Por parte da Xunta de Galicia, non podemos por menos que esixir o cese e/ou a dimisión dos responsables da conservación do Patrimonio galego pola súa manifesta incompetencia. Nun país normal este asunto sería un escándalo que faría rodar cabezas, aquí non é máis que unha pequena noticia local de verán sen máis transcendencia, pero algo está a cambiar e a indignación cidadá que o maltrato ao patrimonio xera queda patente a través da acción en asociacións como Ardóbriga.

OUTRA ACTIVIDADE DE DIVULGACIÓN NO IES BREAMO

Este ano repetimos, unha vez máis, as actividades de divulgación que vimos realizando dende o 2012 no IES Breamo de Pontedeume en colaboración co profesor de Filosofía Víctor Mateo e como actividade complementaria á materia de Antropoloxía de 1º de bacharelato que imparte nese centro e á que se incorporaron este ano como novidade un pequeno grupo de alumnos de 4º ESO coa súa profesora de Lingua Galega Isabel Arcay.

Como nas ocasións anteriores, a actividade dividiuse en dúas sesións a desenvolver en dous días diferentes. Á primeira das xornadas foi o día 30 de abril e  adicámoslle unha sesión lectiva ordinaria de 50 minutos, nela proxectamos unha presentación comentada na que describimos á nosa asociación, os nosos obxectivos, os nosos símbolos e nome de Ardóbriga. Seguidamente narramos a intervención arqueolóxica do 2011 no castro de A Ínsua coas súas incidencias e descubrimentos. Os alumnos e alumnas seguiron con moito interese toda a exposición.

A segunda das xornadas, a do venres 22 de maio, foi dedicada á excursión guiada e comentada por un membro de Ardóbriga. Un autobús trasladou ao grupo de profesores, alumnos e monitor ata o cumio do monte Breamo onde iniciamos a visita cunha serie de comentarios de carácter antropolóxico sobre o Breamo como montaña sagrada e como santuario precristián. Pretendemos sempre, nestas visitas comentadas, ofrecer aos rapaces e rapazas unha serie de novas interpretacións do monumento BIC moito máis amplas que as coñecidas histórico-artísticas que poden consultar en calquera guía turística. Dende Ardóbriga pretendemos que estas interpretacións sirvan para dotar aos alumnos dunha maior densidade de argumentos narrativos que favorezan o desenvolvemento de lazos afectivos con este ben patrimonial que lles fagan valorar a necesidade da súa preservación. Estes lazos xa existen en moitos rapaces da vila e do contorno do Breamo pola súa asistencia a algunha das dúas romarías que se celebran cada ano no lugar na compaña das súas familias ou amigos, co que o único que facemos é potencialos con novos contidos.

A excursión continuou coa baixada do monte pola súa cara oeste en dirección ao castro de Castrelo, onde fixemos outra parada para explicar a importancia deste ben catalogado e asúa máis que probable relación co santuario do Breamo e máis coa vila romana de Centroña, ademáis do achado do medio torques de Centroña e das actividades que realizamos en Ardóbriga con motivo do centenario de tal acontecemento, sobradamente coa publicación dunha monografía.

Finalizamos a excursión no castro de A Ínsua do que xa os rapaces coñecían a intervención arqueolóxica do 2011 pola charla do instituto, pero desta vez puideron ver in situ os lugares que se lles mencionaran.

CLAUSURADA A EXPOSICIÓN "150 ANOS DUNHA VILA MARIÑEIRA"

O pasado día 27 de abril clausurouse en Pontedeume a exposición que baixo o título 150 anos dunha vila mariñeira. Pontedeume 1865-2015 ocupaba dende o 17 do mesmo mes tres sás da Casa da Cultura da vila. A mostra pasou antes polas vilas de Rianxo, Narón e Ortigueira e de seguido irá a As Pontes.

Cumpre dicir que a exposición non pasou desapercibida na vila de Pontedeume. A asistencia de público entusiasta todos os días en que estivo aberta, así como os comentarios que se podían escoitar entre os asistentes, son a mellor testemuña da acollida  con que foi recibida a mostra. E non era para menos: a calidade das reproduccións fotográficas, os paneis informativos, as maquetas e os vídeos conformaron un todo cheo de referentes visuais tan cercanos ao sentir dos eumeses que en non poucas ocasións podíanse escoitar emocionados comentarios identificando momentos pasados de xuventude e infancia, lembrando a irmáns, pais e avós ou lugares que xa non existen.

Pero se a mostra non deixou a ninguén indiferente, o seu espléndido libro catálogo non deixou pegada menor. Unha edición de verdadeiro luxo cun formato e deseño impecables, magníficas reproducións fotográficas que superaron en número ás da mostra e unha coidada selección de artigos de divulgación, no que participaron como redactores-colaboradores ata cinco membros de Ardóbriga. Todo iso fixo que o día da inauguración andasen de man en man polas rúas dos viños de Pontedeume suscitando toda clase de comentarios. Os encargos á organizadora 8mares desbordaron ás escasas previsións dos patrocinadores (Deputación de A Coruña e Concello de Pontedeume) e vai ser necesaria unha nova edición para cubrir a demanda de eumeses da vila e da diáspora así como de curiosos doutras vilas mariñeiras cun pasado semellante.

Para Ardóbriga, como asociación que busca a protección do patrimonio local, a mostra serviu ademáis para por de manifesto as múltiples agresións sofridas na paisaxe urbana e rural da nosa comarca. Pódese ver o Pontedeume que foi e comparar co pouco que del queda a día de hoxe. Pódense ver casas e rúas cheas de vida, uns volumes arquitectónicos coherentes, o pazo dos Andrade, o Breamo sen eucaliptos. Certo é que tamén se pode ver a miseria e a desigualdade, pero, era necesario pagar coa destrucción da vila un progreso que ao final nunca dou chegado realmente?

En definitiva, os nosos máis sinceros parabéns para 8mares como entidade organizadora deste evento e un especial agradecemento a o artífice coordinador Xavier Brisset, investigador e divulgador cultural como poucos, polo seu traballo e aportación animadora da precaria vida cultural eumesa e a quen animamos a repetir con outras iniciativas semellantes.

PUBLICACIÓN DO MONOGRÁFICO DO CENTENARIO DO TORQUES DE CENTROÑA

Por fin, tras innumerables atrancos e con nada menos que dous anos de retraso, sae á luz o monográfico que elaboramos dende Ardóbriga con motivo do centenario do achado do Torques de Centroña en 1912: O Torques de Centroña cen anos despois. Publícase como suplemento do nº 21 da revista Cátedra e a o podedes ler na súa versión a cor e formato pdf na web da mesma.

Engadimos seguidamente o texto íntegro leído no acto de presentación polo coordinador da obra Antón Prego Fernández o pasado 10 de outubro no Salón de Actos da Casa da Cultura do concello de Pontedeume:

BOAS TARDES

O Torques de Centroña saíu á luz en setembro de 1912 de maneira casual, nos labores da colleita das patacas. Aboiou das entrañas da terra coma un resucitado que retorna do outro mundo para iniciar unha nova vida.

Estas son as primeiras frases do texto de presentación dunha monografía que tiña que levar dous anos xa publicada e que, por extrañas vicisitudes de distinta índole, veu retrasado o seu alumeamento. Vicisitudes que caseque por si mesmas darían material para unha nova monografía ou polo menos un artigo na revista Cátedra para cando ésta celebre o seu propio centenario. Pero ese labor ímolo deixar para as xeracións vindeiras, para que, se cadra, nos poñan a cada un de nós no lugar que teñamos merecido.

Pero o caso é que a monografía que leva por título O Torques de Centroña cen anos despois sae por fin do prelo ao abeiro da nosa querida revista Cátedra. O resultado para a asociación Ardóbriga é máis que satisfactorio, xa que conseguimos sacar adiante o proxecto que nos propoñéramos aló por febreiro de 2012 e que consta dos seguintes artigos:

O primeiro leva por título: 1912. Achado arqueolóxico en Pontedeume!, vai asinado por dous membros da asociación Ardóbriga (Ramón Infante e Antón Prego) e narra a vida do torques dende o momento do seu descubremento ata a actualidade.

Séguelle un detallado artigo de Aurelia Balseiro: O Torques de Centroña na ourivaría Castrexa. Directora do Museo Provincial de Lugo e responsable ata hai aproximadamente un ano da custodia do Torques, Balseiro é unha gran especialista en ourivaría castrexa e a persoa máis indicada para facer a análise técnica descritiva da peza que lle pedimos dende Ardóbriga.

A continuación temos unha colaboración titulada Os atributos do guerreiro, as ofrendas da comunidade. A interpretación dos torques a través da iconografía de dous investigadores de prestixo internacional: Xosé-Lois Armada e Óscar García-Vuelta que desenvolven as posibles funcións destes obxectos nas sociedades nas que foron fabricados e utilizados en base ás súas representacións iconográficas.

Seguidamente, e de man da arqueóloga Mª Carmen Martínez, temos un Catálogo de Torques Ártabros (que é a tipoloxía á que se adscribe o de Centroña), debidamente actualizado e contextualizado e que ben pode valer como referente para outros autores que traballen estes temas no futuro.

Despois ven o artigo titulado Os territorios e cidades ártabras, do arqueólogo e colaborador habitual de Ardóbriga Fidel Méndez que, perfilando o contexto etnohistórico do pobo ártabro, creador artesán de xoias como o Torques de Centroña, senta as bases para unha innovadora liña de investigación sobre ese pobo prerromano.

Remata a monografía cunha breve reseña titulada O Torques de Centroña, a Asociación Ardóbriga e o Proxecto Castro de Castrelo na que explicamos as razóns que nos levaron a utilizar o Torques como imaxe corporativa e as actividades que a asociación Ardóbriga venimos realizando dende a nosa fundación en relación co que denominamos Proxecto Castro de Castrelo e que ten como fin último a posta en valor do mesmo e a declaración BIC do xacemento.

Non querería rematar esta presentación sen antes expresar a gratitude da Asociación Ardóbriga aos autores e autoras dos diferentes artigos polos seus excelentes e desinteresados traballos e tamén pola súa infinita paciencia, ao Consello de Redacción de Cátedra e ao seu coordinador Alexandre Caínzos polo apoio ao noso proxecto e ao Concello de Pontedeume como editor final da obra. 

MOITAS GRAZAS

CLASIFICACIÓN E SIGLADO DOS MATERIAIS DE A ÍNSUA

Por fin, tres anos despois de rematar a intervención arqueilóxica no castro de A Ínsua en Boebre (Pontedeume), poidemos continuar cos traballos de siglado e clasificación dos materiais atopados no xacemento. A subvención da Deputación provincial de A Coruña do ano 2013 financia parte dos gastos correspondentes a estes traballos e máis á datación dos restos humanos máis antigos aparecidos na derradeira xornada de escavación en outubro de 2011. 

O porqué do retraso na conclusión destes labores témola na prohibición de solicitar a subvención do 2012 para un proxecto do ano anterior, co que non poidemos facelo ata o ano 2013. Ademáis a Deputación leva un ano de retraso, por causas que descoñecemos, na concesión e pago das súas subvencións.

Estes traballos son financiados pola Deputación de A Coruña